فرج زاده و رجایی (۱۳۹۱) به مطالعه در مورد گرد و غبار در استان بوشهر به خصوص گرد و غبار ۵ اسفند ۱۳۸۸ به وسیله روشهای ترسیمی و محاسباتی پرداختند و به این نتیجه رسیدند که در رخداد این طوفان وقوع پیچانه در ترازهای ۵۰۰، ۶۰۰ و ۷۰۰ هکتوپاسکال، ناپایداری و همرفت شدید تاثیر داشته است. به علاوه ایجاد یک سیستم واچرخند در شمال دریاچه خزر، مانع از حرکت این سیستم بلوکه شده به سمت شرق شده و در سطح زمین نیز در سودان و جنوب عربستان همرفت شدید حرارتی حاکم میباشد که تحت تاثیر موجهای بادهای دینامیکی شده و ایجاد گرد و غبار میکند.
شمسی پور و صفرراد (۱۳۹۱) به بررسی طوفان گرد و غباری پرداختند، که در تیر ۱۳۸۸ رخ داد و بیش از ۱۷ استان کشور را تحت تاثیر قرار داد و در این مطاله از تصاویر مودیس استفاده کردند و به این نتیجه رسیدند که مکان گزینی محور ناوه و منطقهی واگرایی بالایی در تراز ۵۰۰ هکتوپاسکال و شکلگیری سلول کم فشار حرارتی در سطح زمین، نقش اصلی را در شکلگیری و هدایت گرد و غبار به سمت ایران دارند.
خوشحال دستجردی و همکاران (۱۳۹۱) به شناخت و بررسی الگوهای گردشی اتمسفری ایجاد کننده گرد وغبار در ایلام طی دوره ۱۹ ساله پرداختند. برای این کار برای روزهای گرد و غبار ایلام پایگاه داده محیطی تشکیل و دادههای فشار تراز دریا، ارتفاع ژئو پتانسل سطح ۵۰۰ هکتو پاسکالی، جهت باد و دما را تعیین کردند سپس با تحلیل خوشهای و فاصله اقلیدسی الگوهای چرخشی را تعیین کردند و به این نتیجه رسیدند که سامانههای ایجاد کننده بارش به دلیل فقدان رطوبت عامل ایجاد و انتقال طوفانهای گرد و غبار به غرب ایران و منطقه مطالعاتی هستند. همچنین کم فشار سودان و کم فشار گنگ در سطح زمین و فرود بلند مدیترانه، فرود دریای سرخ و پر ارتفاع جنب حاره آزور در سطوح میانی جو مهمترین سامانههای همدید تاثیرگذار و انتقال گرد و غبار به غرب ایران و منطقه مطالعاتی هستند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
رضایی بنفشه و همکاران (۱۳۹۱) به بررسی پدیده گرد و غبار در استان کردستان به وسیله تصاویر ماهوارهای پرداختند و به این نتیجه رسیدند که میزان نوع بدون گرد و غبار و گرد و غبار متوسط به طور کلی روندی کاهشی و گرد و غبار ضعیف و شدید روندی افزایشی داشته و به طور کلی گرد و غبار شدید بیشترین روند افزایشی را به خود اختصاص داده است.
۳-۲-۲ جمعبندی
در سالهای اخیر افزایش فراوانی وقوع طوفان گرد و غباری باعث جلب توجه پژوهشگران نسبت به این پدیده شده است به طوری که پژوهشهای زیادی در این رابطه در جهان و ایران صورت گرفته که عمدتا روی شرایط همدیدی متمرکز شده و اطلاعات مفید و موثر به دست دادهاند. در بررسی منابع علمی موجود در زمینه گرد و غبارها، میتوان نتیجه گرفت که در مطالعات فراوانی که در سطح دنیا صورت گرفته از روشها و الگوهای متفاوتی برای بررسی منابع گرد و غبارها، شرایط سینوپتیکی مساعد برای ایجاد و انتقال، مسیرها و مسافتهای انتقال و اثرات و توابع ناشی از انتقال آن به مناطق دیگر و به طور کلی اقلیمشناسی گرد و غبارها، استفاده شده است. در مطالعات محدودی که در ایران انجام شده در اغلب موارد به زمینه های سینوپتیکی معطوف گشته و آگاهی تقریبا مناسبی در این زمینه ارائه شده است. اما با توجه به اهمیت پدیده گرد و غبار، فراوانی مشاهده آن در ایران و حاکمیت آن در اقلیمشناسی کشور، کمبود مطالعاتی محسوسی در این زمینه وجود دارد.
با این حال، در حوضه جنوبی خزر پژوهشهای زیادی صورت نگرفته است. از طرفی، هر چند در گذشته در منطقه خزری، تعداد روزهای همراه با گرد و غبار کم بوده ولی به خاطر عوامل تشدید کننده فرا منطقهای و درون منطقهای، فراوانی آلودگیها با منشاء گرد و غباری افزایش یافته و به همین جهت نیاز به بررسی بیشتر در این زمینه به چشم میخورد.
فصل سوم
ویژگیهای طبیعی وجغرافیایی منطقه مورد مطالعه
۳- ویژگیهای طبیعی و جغرافیایی منطقه مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه در شمال ایران در ساحل دریای خزر بین رشته کوههای البرز در جنوب، دریای خزر در شمال، کوههای تالش در غرب قرار گرفته و شامل سه استان گیلان، مازندران و گلستان میگردد. همانطور که در شکل شماره (۱-۳) مشخص است این محدوده مطالعاتی در طول جغرافیایی ۴۸ درجه و ۳۲ دقیقه تا ۵۶ درجه و ۱۱ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۴۸ دقیقه تا ۳۸ درجه و ۲۸ دقیقه واقع شده است. مساحت کلی این منطقه ۵۸ هزار کیلومتر است. به علت وسعت زیاد منطقه ویژگیهای طبیعی هر استان به طور جداگانه مورد بررسی قرار میگیرد.
شکل (۱-۳): موقعیت جغرافیایی مناطق مورد مطالعه
۱-۳- موقعیت جغرافیایی استان گیلان
استان گیلان سرزمینی است که ۴۰% آن جلگه ای و ۶۰% بقیه را کوهستانها تشکیل میدهند، استان گیلان با مساحتی برابر ۱۴۷۱۱ کیلومتر مربع حدود ۹/۰ درصد از مساحت کل کشور را داراست و از این نظر بین استانهای کشور رتبه بیست و ششم را دارد. این استان در شمال ایران و جنوب غربی دریای خزر قرار گرفته است. به طوری که از شمال با دریای خزر و کشور آذربایجان، از غرب با استان اردبیل، از جنوب با استانهای قزوین و زنجان و از طرف شرق با استان مازندران همجوار است.
۱-۱-۳ آب و هوا
قسمتی از جلگه ساحلی جنوب غربی دریای خزر و کوهپایههای تالش و البرز قلمرو استان گیلان قلمداد میشود. این استان از سه ناحیه جغرافیایی شامل جلگه ای، کوهپایه ای و کوهستانی تشکیل شده است، ناحیه جلگهای بخش وسیعی از استان گیلان را تشکیل میدهد و شامل دو قسمت جلگه تالش (آستارا تا شفارود) و جلگه وسیع گیلان (شفارود تا شرق کلاچای) میباشد.
۲-۱-۳ ویژگیهای جغرافیایی
رشته کوههای (تالش، خلخال، دیلمان) سه رشته کوهی هستند که استان گیلان را در برگرفتهاند. رشته کوههای تالش به موازات دریای خزر امتداد یافته است. بیش از ۴۰ روخانه در استان گیلان جریان دارد که مهمترین آن رودخانه سفید رود میباشد این رودخانه از کوههای چهل چشمه کردستان سرچشمه میگیرد و پس از عبور از استانهای کردستان، زنجان و پس از گذشتن از دره منجیل در نزدیکی بندر کیاشهر (۶۵ کیلومتری شمال شرقی رشت) به دریای خزر میریزد، از ویژگیهای منحصر به فرد اقلیمی استان گیلان وجود تالاب انزلی است این تالاب یکی از بزرگترین تالابهای دنیا به شمار میرود. که از نظر زیست محیطی اقتصادی و سیاحتی دارای اهمیت ویژهای است این تالاب در ضلع جنوب غربی بندر انزلی واقع شده و مساحت آن حدود ۱۰۰ کیلومتر مربع میباشد و محدوده آن از شمال به دریای خزر، از شرق به روستای پیربازار، از غرب به کپورچال و آبکنار و از طرف جنوب به صومعه سرا و قسمتی از شهرستان رشت محدود میگردد. آب و هوای استان گیلان معتدل و مرطوب میباشد، این ویژگی ناشی از تاثیر آب و هوای کوهستانی البرز و دریای خزر است. رطوبت نسبی آن بین ۴۰ تا ۱۰۰ درصد و متوسط درجه حرارت آن ۵/۱۷ درجه سانتیگراد است. استان گیلان در ردیف مناطق پرباران کشور قرار دارد. متوسط میزان بارش در استان گیلان حدود ۱۲۰۰ میلی متر میباشد که بیشترین آن مربوط به شهر بندرانزلی با متوسط سالانه ۲۰۰۰ میلی متر و کمترین میزان بارش مربوط به شهرستان منجیل با متوسط سالانه ۲۰۰ میلی متر است.
۲-۳ موقعیت جغرافیایی استان مازندران
استان مازندران در شمال کشور و با وسعتی معادل۴ /۲۳۷۵۶ کیلومتر مربع حدود ۴۶/۱ درصد از مساحت کشور را در برداشته است. دریای خزر در شمال، استانهای تهران و سمنان در جنوب و استانهای گیلان و گلستان به ترتیب در غرب و شرق استان قرار دارند. مازندران بر اساس آخرین تقسیمات کشوری دارای ۱۹شهرستان میباشد. این استان در سال ۱۳۷۵، حدود ۲۲۰۶۸۰۰ نفر جمعیت داشته است که از این تعداد حدود ۴۶ درصد در نقاط شهری و ۵۴ درصد در نقاط روستایی سکونت داشتهاند. بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰، جمعیت استان مازندران بالغ بر ۳۰۷۳۹۴۳ نفر میباشد.
۱-۲-۳ آب و هوا
استان مازندران از نظر طبیعی به دو قسمت جلگه ساحلی و کوهستانی تقسیم میشود. رشته کوههای البرز مانند دیواری مرتفع نوار ساحلی و جلگهای کنارهای دریای خزر را محصور کرده است. در اثر نسیم مداوم دریا و بادهای محلی در سواحل جنوبی و شرقی دریای خزر، تپههای ماسهای تشکیل شده و سدی طبیعی و کم ارتفاع بین دریا و جلگه پدید آمده است.
۲-۲-۳ ویژگیهای جغرافیایی
استان مازندران از لحاظ طبیعی به سه قسمت اصلی کوهستانی در جنوب، میانبند در وسط و جلگهای در شمال تقسیم میشود. ناحیه کوهستانی متشکل از رشتهکوه البرز در جنوب واقع است که تقریباً موازی با کرانههای جنوبی دریای خزر، مازندران را از جنوب البرز جدا میسازد. قسمتهایی از این ناحیه با ارتفاعی بیش از ۳۰۰۰ متر، معمولاً نیمی از سال پوشیده از برف است. ناحیه میانبند در ارتفاع میان ۱۰۰ تا۳۰۰۰ متر، دارای جنگلها و مراتع غنی است. ناحیه جلگهای نیز با حداکثر ارتفاع ۱۰۰ متر، شامل سرزمینهای تقریباً مسطحی است که بیشترین شهرها و آبادیهای استان را در خود جای داده است.
۳-۲-۳ کوههای استان مازندران
رشتههای متعدد رشته کوه البرز در جنوب مازندران واقع است و تشکیل قوس عظیمی را میدهد که از غرب به شرق کشیده شده و شهرهای این استان را از مرکز ایران جدا میسازد. مهمترین ارتفاعات آن عبارتند از:
-
- چندین رشته فرعی از رشته کوه البرز که جهت آنها از جنوب به شمال و متمایل به غرب است و در شهرستان ساری قرار دارد که مرتفعترین قلل آن کوه سفید، بادله کوه، داراب کوه و کوه جنگی در جنوب دهستان چهاردانگه و نیز قلم چلم کوه واقع بین دره زارمرود و گرمابرود میباشد.
-
- خط الرأس کوههای البرز در ۶۰ کیلومتری شهرستان تنکابن که موازی با ساحل کشیده شده و مرتفعترین قله آن تخت سلیمان با ارتفاع بیش از ۴۰۰۰ متر از سطح دریا میباشد.
-
- در شهرستان نوشهر نیز سه رشته کوه از رشته کوه البرز کشیده شده است. رشته اول موازی با ساحل دریا که مرتفعترین قلل آن شور و قله کلارآباد در جنوب صلاحالدین کلا قرار دارد. رشته دوم تقریباً موازی با رشته اول ولی مرتفعتر از آن است. قلل مرتفع آن عبارتند از شاهکوه، قرقرکوه و سیاهسنگ. رشته سوم از دو رشته دیگر مرتفعتر و خط الرأس آن مرز طبیعی مازندران و تهران میباشد. مرتفعترین قله آن تخت سلیمان در جنوب کلاردشت و کندوان قرار دارد.
۳-۳ موقعیت جغرافیایی استان گلستان
استان گلستان از شمال به جمهوری ترکمنستان، از غرب به استان مازندران و دریای خزر، از جنوب به استان سمنان و از شرق به استان خراسان شمالی محدود میشود . مساحت استان ۲۲۰۲۲ کیلومتر مربع بوده و حدود ۳۳/۱ درصد از کل مساحت کشور را به خود اختصاص داده است.
۱-۳-۳ جغرافیای طبیعی استان گلستان
این استان بین رشته کوه البرز، دشتهای جنوبی کشور ترکمنستان، کوههای استان خراسان و دریای خزر واقع شده است. قله شاهوار با ارتفاع ۳۹۴۵ متر بلندترین و نقاط ساحلی با ارتفاع ۲۶- متر پستترین نقاط استان گلستان هستند. به طور کلی این استان از نظر ناهمواری به سه ناحیه تقسیم می شود:
-
- ناحیه کوهستانی: این ناحیه شامل مناطقی با ارتفاع ۵۰۰ تا بیش از ۳۰۰۰ متر بوده و پوشیده از گونههای جنگلی و مرتع است.
-
- ناحیه کوهپایهای:این ناحیه شامل تپههای کوچک، تپه ماهورها و دلندها بوده و با اراضی جنگلی پوشیده شده است.
-
- ناحیه جلگهای و اراضی پست:این ناحیه که در حاشیه دریای خزر و خلیج گرگان واقع است ارتفاعی پایینتر از سطح دریای آزاد داشته و به تدریج به سمت شرق بر ارتفاع آن افزوده میشود.
۴-۳ سیستمهای آب و هوایی
موقعیت جغرافیایی ایران به گونهای است که در طول سال تحت تاثیر سیستمهای متعددی قرار میگیرد، از یک سو تحت تاثیر سیستمهای آب و هوایی مناطق حارهای و جنب حارهای میباشد و از سوی دیگر از شرایط آب و هوایی عرضهای میانه به ویژه سیستم بادهای غربی بهرهمند میگردد. قرار گرفتن ایران بین سرزمینهای پهناور سیبری در شمال، دریای مدیترانه در غرب، بیابانهای عربستان و آفریقا در جنوب غرب و سرزمینهای هندوستان در شرق سبب شده که هر کدام در دوره معینی از سال آب و هوای ایران را تحت تاثیر قرار دهند (علیجانی، ۱۳۸۳). محور پرفشار جنب حارهای آزور در فصل زمستان، در ۲۵ درجه شمالی و بر روی دریای خزر مستقر میشود حرکت این محور بستگی به پرفشار حرارتی سیبری، وضعیت قرارگیری ناوه قطبی در تروپوسفر و محور رودباد دارد (حبیبی نوخندان، ۱۳۷۶).
حرکات گردشی عمومی هوا به گونهای است که سیستمهای هوایی گوناگون را در مقیاس سیارهای و یا منطقهای به ایران آورده و اقلیم ایران را متاثر میسازد. هر کدام از عناصر تشکیل دهندهی گردش عمومی هوا اثرات ویژهای داشته و زمان تاثیر آن علیرغم تغییرات سال به سال در دراز مدت از ثبات نسبی برخوردار است (علیجانی،۱۳۸۳).
مهمترین سیستمهایی که ایران را تحت تاثیر قرار میدهد به شرح زیر است:
۱-۴-۳ پرفشار جنب حارهای: که در فصل تابستان به صورت زبانهای از طریق مدیترانه بر بالای خاور میانه از جمله ایران کشیده میشود. پرفشار جنب حارهای آزور پدیده غالب دورهی گرم ایران است و تمام ایران را تحت تاثیر قرار میدهد. ارتفاع کف پرفشار جنب حارهای آزور در همه جای ایران و از روزی به روز دیگر ثابت نیست (علیجانی، ۱۳۸۳).
۲-۴-۳ بادهای غربی: که در دوره سرد سال به دنبال پسروی رودباد جنب حارهای به طرف جنوب، به ایران وارد میشود که از اوایل فصل پاییز آغاز شده و تا شروع زمستان بادهای غربی بر همه ایران مستقر میشوند (همان).
۳-۴-۳ پرفشار سیبری: که از شمال شرق و گاهی از شمال غرب نفوذ کرده و هوای سرد را در ایران حاکم میکند ( مسعودیان و کاویانی،۱۳۸۶).
۴-۴-۳ فرود دریای سرخ: سامانه همدید کم ضخامتی است که از ۴ آبان تا ۲۴ بهمن به مدت ۸۸ روز حاکم است. این فرود و زبانهای از کم فشار سودان است که فشار مرکزی آن در حدود ۱۰۰۶ است. اگر فرود دریای سرخ با استقرار یک فرود در تراز میانی جو همراه باشد امکان صعود عمیق و تشکیل ابر را فراهم میکند در این صورت امکان ریزش بارشهای سنگین و سیلآسا در جنوب غرب ایران وجود دارد. در صورتیکه این فرود با فرود تراز میانی جو همراه نشود جریانهای گرم و خشکی را از روی عربستان به ایران هدایت میکند و طوفان گرد و غبار پدید میآورد (همان).
۵-۴-۳ بیابانهای عربستان و آفریقا: که در تابستان ظاهر میشود. این مرکز هوای شبه جزیره عربستان را به ایران میکشد ( علیجانی، ۱۳۸۳).
فصل چهارم