دوم، از جهت گستره زمانی سفر؛ ما نه پیش از ابن بطوطه و نه پس از او جهانگرد مسلمانی را سراغ نداریم که قریب سی سال از عمرش را پیوسته و بی وقفه در سفر گذرانده باشد. سوم، از حیث صمیمیت و صداقت او در گزارش اوضاع و احوال مناطقی که دیده. چهارم، از لحاظ تنوّع محتوای سفرنانه.بی تردید اگر شاهکارهای ادبی گذشته به شیوه ای علمی و جدید ارزیابی شوند منجر به زنده ماندن آثار می گردد.
در این پژوهش، بررسی محتوای سفرنامه ابن بطوطه که حاوی اساسی ترین موضوعات اجتماعی،فرهنگی، سیاسی و تاریخی و جغرافیایی است به شیوه ای علمی و جدید مورد توجّه قرار گرفت و در پنج فصل تنظیم شد. این پنج فصل عبارتند از: مقدمه و کلیات در فصل اول؛ بنیاد نظری (سفر و انواعآن) در فصل دوم؛ معرفی ابن بطوطه و سفرنامه او در فصل سوم؛تحلیل و بررسی دانشنامه ابنبطوطه در فصل چهارم؛ و نتیجه گیری نیز در فصل پنجم آمده است.
از موانع و مشکلات انجام این تحقیق عدم دسترسی سریع به سفرنامه ابن بطوطه از جهت کمیاب بودن آن و صرف زمان و تکاپوی زیاد دریافتن آن بود.
۱-۲ بیان مسأله
سفر انگیزه ای است قوی برای دل کندن از شهر و دیار خود، دیدن و کشف پدیده های تازه و شگفتانگیز و ثبت مشاهدات خود برای دیگران. معمولاً سفر برای انسان ها با تغییرات و تحولات فکریو روحی همراه است. به همین دلیل قرآن کریم انسان ها را به گشت و گذار و دقت در آنچه بر مردمان سایر سرزمین ها گذشته است، دعوت می کند.سفرنامه ها اطلاعات بسیار مفید و جامع برای خوانندگان و آیندگان از اوضاع اجتماعی و میزان رشد و افکار و فنون ملل مختلف در آن دوره هستند. در سده هایی از تاریخ ایران،سفرنامه ها یکی از مهم ترین منابع به دست آوردن آگاهی درباره وضع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به شمار می روند. سفرنامه نویسان معمولاً بسیاری از ماجراهای تلخ و شیرین و نیز مشاهدات خود را از راه ها و بناهای تاریخی، ساختمان ها،آداب و رسوم، لهجه ها، بازارها، اوضاع دربارها، روحیات مردم و غیره به رشته تحریری در آورده اند. سفرها انواع مختلفی دارند: سفرنامه های نظامی (لشکر کشی) ، سفرهای اجتماعی ( مهاجرت اقوام )، تجاری، مذهبی، سیاسی ،علمی (دانش اندوزی )،سفرهای اکتشافی و تفریحی. ابن بطوطه محمدابن عبدالله بن ابراهیم لواتی طنجی،ابوعبدالله در شهر طنجه سال ۷۰۳هـ در مغرب به دنیا آمد و سال ۷۲۵ هـ به سوی مکه عزیمت نمود و مصر،شام،حجاز،عراق، فارس،ایران،یمن،بحرین،ترکستان،میانرودان و بخشی ازهند و چین، جاوه، شرق آفریقا را پیمود و سرانجام به مغرب نزد شاه ابی عنان از شاهان بنی مرین برگشت. سفرنامه ابن بطوطه سیاح مراکشی گویاترین و زنده ترین سند فرهنگی جهان اسلام است که از قرن هشتم هجری به دست ما رسیده است. سفرنامه ی وی،آئینه ای است که زیر و روی جوامع اسلامی روزگار در آن منعکس است. نه تنها سیره و عملکرد طبقات حاکم و نگرش و روش پادشاهان و دیوانیان که راه و رسم عالمان و فقیهان، مراسم و آداب تشریفات جاری، چگونگی گذراندن مردم، مدرسه ها و خانقاهها، شادیها و ماتمها و در یک کلمه احوال و اوضاع اجتماعی و سیاسی و فرهنگی، این همه را از خلال سفرنامه ابن بطوطه توان دید. مسائل مهمی از قبیل نقش فردی و اجتماعی زنان، قدرت سیاسی، دین و دولت،آموزش و فرهنگ و بسیاری موضوعات مهم در آن روزگار در سفرنامه ابن بطوطه ترسیم شده است. این کتاب حاصل چندین سفر پی در پی و طولانی نویسنده به دور دنیا است که در سال ۷۲۵ هجری قمری آغاز شد و در سال ۷۵۴ هجری قمری پایان یافت. این سفرها ۲۹ سال نیم به طول انجامید و در مراکش سال ۷۷۹ هجری در گذشت. در این جهانگردی دور و دراز و پر رنج و در آن گاه که سفر بر روی چهار پایان از قبیل اسب، الاغ، استر و شتر بود، نویسنده از سرزمین های شناخته شده دوران خود دیدن می کند. این کتاب یک دانشنامه کوچک آن دوران بوده است. اندیشه ، هنر و تخیل خلاق نخبگان هر نسل چونان بارانی حیات بخش فرهنگ هر عصر را بارور می سازد. فرهنگ امروز نیز از شعله تابناک روح این سر آمدان معارفبشری گرمی و روشنی و عظمت می گیرد. تعاطی در سوانح زندگی و روح اندیشه این نخبگانتنها طریق راهیابی به کاخ پرشکوه فرهنگ امروز است.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

هدف مجموعه بنیانگذاران فرهنگ امروز آن است که در شرحی کوتاه، امّا انتقادی و مطابق با واقع، از حیات عقلانی و آرا و آثار بزرگان فرهنگ بشری و نحله ها و مکتب های برآمده ازاندیشه آنان به نحوی مؤثر و ژرف ما را با بنیادهای فرهنگ معاصر مأنوس و آشنا سازد.
۱-۳ سؤالات تحقیق
۱-سفرنامه ابن بطوطه از چه محتوایی برخوردار است؟
۲-موضوعات علمی و جالب توجه و ارزشمند واشخاص مهم در سفر او چه کسانی هستند؟
۳-کاربردهای سفرنامه ابن بطوطه چیست؟
۱-۴ اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
در کمتر اثری مانند ابن بطوطه با این مایه دقت به زندگی مردم نگریسته شده و با این روشنی رفتار و آداب و عادات آنان به تصویر در آمده است.
سخن از اهمیت و ارزش سفرنامه ابن بطوطه در مطالعات فرهنگ و تمدن ملت های مختلف، خاصه جهان-شناسی، در این مجال نمی گنجد، اما این قدر باید گفت که گزارش های ابن بطوطه از مشاهدات و مسموعاتش در ایران سده هشتم از چنان اهمیتی و نیز حلاوت و جاذبیتی برخوردار است که هیچ ایرانی علاقه مند به تاریخ و تمدن ایران از مطالعه آن بی نیاز نیست. خاطرات مسافرت او مجموعه زنده ترین تصاویر دنیای آن روز اسلام است. ابن بطوطه به جنبه های مختلف زندگی مردم هم عصرش توجه کرده و شرح احوال و اطوار و مراسم و عادات و آداب آنان را در سفرنامه اش برای ما به یادگار گذاشته است. با این همه تاکنون جز ترجمه سفرنامه و چند تالیف و ترجمه،تحقیقی جدی و گسترده درباره این سفرنامه و گزارشهای با ارزش آن به زبان فارسی انجام نیافته است و ضروری می نماید که تحقیقات گوناگون درباره ابعاد مختلف این گزارشها و تحلیل و تبیین آنها انجام پذیرد. خاصه در زمینه گزارشهایی که به نحوی به مراکز علمی،فرهنگی،آموزشی و نیز رجال و بزرگان دین و دانش مربوط می شود. انجام این تحقیق از آن جهت که به بررسی محتوای سفرنامه ابن بطوطه پردازد ضرورت دارد.
۱-۵ پیشینه ی تحقیق
در مورد سفرنامه ابن بطوطه و زندگی نامه و شرح سفر او و بخشهای مختلف آن کتبها و مقاله هایی نوشته شده است:
مقدمه کتاب تُحفه النُظّارفی غرائب الامصار و عجائب الامسار نوشته شیخ محمد عبدالمنعم العریان و(گزیده هاییاز بخش حج) تالیف سید حسن اسلامی. متن رحله را محمدعلی موحد به فارسی ترجمه و در ۲ جلد منتشر کرده است (تهران، انتشارات علمی و فرهنگی ۱۳۳۷ش) و چاپ دیگر آن در سال ۱۳۴۸ توسط بنگاه ترجمه و نشر کتاب منتشر شده است. چاپ پنجم این ترجمه (تهران،انتشارات آگاه،۱۳۷۰ش)مزایای بسیاری بر چاپهای پیشین دارد تا سال ۱۸۵۳ م تنها گزیده ها یا مطالعاتی درباره رحله منتشر شده بود تا اینکه از این سال تا ۱۸۵۸ متن کامل آن از روی پنج نسخه همراه ترجمه فرانسوی آن به وسیله دو دانشمند فرانسوی (دفرمری و سانگیتی) در چهار جلد به چاپ رسید و پس از آن بارها تجدید چاپ شد. گیب نخست ملخصی از متن را همراه با یادداشتهای خود در سال ۱۹۲۹ منتشر کرد سه جلد از ترجمه گیب تا سال وفات وی در سلسله انتشارات انجمن ها کلیوت به چاپ رسید و جلد چهارم آن راه همکار گیب، پرفسور بکینگام به پایان برد.
و مؤلفین دیگری به نام هرمان ژانس نویسنده کتاب ـ ابن بطوطه ،جهانگرد «اسلام » و رس دان نویسنده «ماجراهای ابن ابطوطه» می توان نام برد. سفرنامه ابن بطوطه؛یوسف علیخانی.
پیرامون این موضوع من مقاله های:بررسی سفرنامه ابن بطوطه از سعید طاووسی مسرور، «بلاد فارسی بین الیوم و امس» نوشته پرفسور عبدالهادی، بررسی سفرنامه ابن بطوطه از منظر ادبیات تطبیقی و پایان نامه-های: بازیابی فرهنگ عامه در قلمرو مسلمانان با تاکید بر مشاهدات سفرنامه نویسان، رحالان و رحله نویس در تمدن اسلامی با تکیه بر مطالعه ی موردی رحله ابن فضلان،ابن جبیر (سیاح اندلس)و ابن بطوطه. تصویر شرق اسلامی در عصر ایلخانی در آینه سفرنامه ابن بطوطه از قنبر علی رودگر. سفرنامه هایی هم قبل و بعد از سفرنامه این بطوطه نوشته شده است:سفرنامه ناصرخسرو، سفرنامه مارکوپلو،سفرنامه ابن فضلان، ابن جبیر از سیاحان اروپایی که در قرن هفده به ایران مسافرت کرده اند:
سفرنامه «به سوی اصفهان» اثر پیرلوتی (۱۹۲۳-۱۸۵۰)نویسنده و جهانگرد فرانسوی که با ترجمه بدرالدین کتابی به فارسی منتشر شده است.
سفرنامه برادران شرلی، سفرنامه ژان شادرن،سفرنامه ژان باتیست تاورنیه…
از زمان صفویه: سفرنامه های نظیر سفرنامه نظام السطنه، سیاحت نامه علی خان امین الدوله، سفرنامه فرخ خان امین الدوله به نام مخزن الوقایع و در دوره معاصر هم چند اثر منشور در قالب سفرنامه از جمله: مسیر طالبی، نوشته : میرزا ابوطالب اصفهانی، حیرت نامه یا سفرنامه ابوالحسن خان ایلچی به لندن و مجموعه سفرنامه های میزار صالح شیرازی نوشته شده است.
اما تاکنون با این عنوان هیچ تحقیقی چه در داخل و چه در خارج از کشور انجام نگرفته است.
۱-۶ اهداف تحقیق
هدف کلی پژوهش حاضر بررسی محتوایی سفرنامه، ابعاد و جنبه های مختلف آن و آشنایی با جلوه های هنری و ادبی آن و همچنین کسب آگاهی از اطلاعات ارزشمند از شؤون حیات اجتماعی آن دوران است.
۱-۷فرضیه های تحقیق
۱-این کتاب بیانگر رشد و شکوفایی تدریجی فرهنگ و تمدن بشر در اعصار مختلفو شرح احوال و رسوم و آداب ملل مختلف است که از حیث جهانشناسی، خاصه ایرانشناسی حائز اهمیت است.
۲-سفرنامه ابن بطوطه دارای موضوعات اجتماعی و فرهنگی و اخلاقی و تاریخی و سیاسی و جغرافیایی است و بسیاری از جزئیات مربوط به صنعت و بازرگانی و شناساندن چهره های علمی و درویشان و عارفان و صوفیان، مکان های ناشناخته و پادشاهان، سخن می گوید.
۳-سفرنامه ابن بطوطه الگوی بسیاری از سفرنامه های نوشته شده پس از خود می باشد و آگاهی هایی سودمند برای شناخت گذشته و اوضاع جهان اسلام در قرن هشتم هجری و آشنایی با دیدگاه ها و اندیشه های نویسنده است.
۱-۸ تعریف واژه های کلیدی
ابن بطوطه:محمدبن عبدالله معروف به ابن بطوطه سیاح و جهانگرد نامدار اسلام اهل طنجه مراکش در مغرب از قبایل لواته و بربر آفریقا است.
سفرنامه ابن بطوطه: کتابی است به نام «تُحفه النُّظّار فی غرائب الأمصار وعجائب الأسفار» که داستان سفر،(گزارشهای عجایب و غرایب) نزدیک به سی سال سفر ابن بطوطه از زادگاه او طنجه در مغرب اقصی تا ساحل چین در شرق اقصی است.
سفرنامه نویسی:سفرنامه نویسی یکی از سبک های ادبی است که در آن شخصی که به سرزمین های دیگر سفر کرده،دیده ها،شنیده ها،تجربیات،رخدادها و احساساتش را درباره آن سرزمین ها برای آگاه کردن دیگران در قالب کتابی می نویسد.
۱-۹ حدود و قلمرو تحقیق
این پایان نامه،در محدوده ی کتاب سفرنامه ابن بطوطه، بزرگترین و نامدارترین جهانگردان اسلام که به قلم ابن جزیّ یکی از فضلای مقیم شهر فاس به نگارش درآمده است.و بررسی محتوایی سفرنامه اعم از موضوعات (اجتماعی،فرهنگی،تاریخی،سیاسی،اخلاقی و جغرافیایی و خطوط اصلی سفرنامه) است.
نوع کار تحقیقاتی مذکور، نظری است.نوع روش تحقیق، پژوهش حاضر با روش، توصیفی –تحلیلی و گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای، در پی دستیابی به خصوصیات اثر، بررسی و ارزیابی موضوعات و محتوای سفرنامه ابن بطوطه است.
فصل دوم
بنیاد نظری (سفر و انواع آن)
۲-۱ مقدمه
در قرآن کریم، به سیر و سفر در زمین به منظور تفکر و تدبر در آیاتو نعمت هایالهی و مطالعه سرگذشت اقوام و ملل گوناگون سفارش شده است.«قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ۚ ثُمَّ اللَّهُ یُنْشِئُ النَّشْأَهَ الْآخِرَهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ»(عنکبوت:۲۰)همچنین در روایات پیامبر (ص)و ائمه معصومین (ع)آداب خاصی برای سفر معین گردیده است تا انسانها را متوجه مقصد نهایی و کمال بگرداند و انجام سفر به منظور انگیزه بیرون آمدن از رکود و کوردلی و غفلت توصیه شده است. فواید مسافرت بسیار است. کسب تجربه و پخته شدن، آشناییها و ارتباطات جدید، از آن جمله است.در این فصل به تعریف لغوی و اصطلاحی سفر ،سفر و انواع آن،آداب سفر، سفرنامه و انواع آن و سفرنامه نویسی پرداخته شده است.
۲-۲ تعریف لغوی سفر
سفر در اصل لغت به معنی کشف و روشن شدن است. اسفار به روشنایی روز درآمدن، دمیدن بامداد و روشن شدن صبح را گویند و از همین کلمه است. استفسار به معنی توضیح و روشن شدن امری را خواستار شدن، و سِفر به معنی کتاب و سافِر که هم به معنی نویسنده و هم به معنی زن گشاده روی آمده است و تعبیر «وجوه مُسفَرّه» در قرآن کریم (آیه ۳۸، سوره عبس) به معنی چهره های تابناک (موحد، ۱۳۷۸: ۴۸).
سفر: پیمودن مسافت. رفتن از جایی به جای دیگر. رَهی.(لغت نامه معین، ۱۳۷۱: ذیل واژه).
سفر: مقابل حضر. بریدن مسافت.
اگر از خویش برون آمده چون مردان باش آسوده که دیگر سفری نیست تو را (صائب)
(لغت نامه دهخدا،ج۲۲،۱۳۴۶:ذیل واژه).
اسفار:به روشنایی روز در آمدن.روشن شدن.روشن شدن صبح.نماز به روشنی صبح بکردن.تابان شدن روی.ج سفر:مسافرت ها.سپیدی های روز.نامه ها.کتاب های بزرگ،کتاب های کلان.اسفار ج،سفیر به معنی مسافران (همان،ج۶ ،۱۳۳۰: ذیل واژه).
سُفراء :سفیر.نمایندگان کشورهای بیگانه.(لغت نامه معین، ۱۳۷۱: ذیل واژه).
سفرساز:آهنگ سفر کننده.مسافر(لغت نامه دهخدا،ج۲۲،۱۳۴۶:ذیل واژه).
سفر بخیر: دعا برای آغاز و انجام مسافرت. به خوشی.(لغت نامه معین، ۱۳۷۱: ذیل واژه).
سفر کردن: رفتن. رَهی شدن. از بلدی به بلدِ دیگر رفتن. مردن.(همان، ۱۳۷۱: ذیل واژه).
سفر کردن:از مقر خود به محل دیگر رفتن.مسافرت کردن.
گفتم او را بگوی چون رستی زین سفر کردن به رنج و به بیم(ناصر خسرو)
سفر کرده:مسافر-که به سفر رفته است:
آن سفر کرده که صد قافله دل همره اوست هر کجا هست خدایا به سلامت دارش(حافظ)