• روش گرد آوری اطلاعات :

روش گرد آوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای می باشد.

• متغیرها و واژه های کلیدی:

مشِی مسلحانه ، ایدئولوژی و مکتب راهبردی این گروه ها ، چریک ، رادیکالیسم ، انقلاب

• نقد و بررسی منابع:

به طور کلی ماخذ و منابع مورد استفاده در این پایان نامه را می توان به سه دسته تقسیم کرد.
دسته اول، ماخذ و منابع درون گروهی :شامل تالیفات دسته جمعی و فردی رهبران این سازمانهاست که فهرست آن به شرح ذیل می باشد . مهمترین حسن و فایده این منابع این است که با مطالعه این آثار می توان دست یافت که ایدئولوژی غالب این سازمانها چه بوده و رهبران آنها چه تصوری از جامعه و هیات حاکمه داشتند.و در واقع این مسئله کاملا مشهود است که نوعی مارکسیم زدگی و آمریکا لاتین گرایی در عقاید رهبران و اعضاء این گروه ها کاملا قابل لمس است و دیگر مزایای مطالعه این آثار آن است که این سازمانها به نوعی استقلال از سایر احزاب قدرتمند معتقد بودند (نوعی تیتویسم )
الف )چریک های فدایی
الف -۱)ازبین منابع مهم در دسته اول می توان به آثار جزنی از اعضاء فدائیان همچون مشی سیاسی و کار توده ای ، وحدت و نقش استراتژ یک چریک های فدایی خلق ، چگونه مبارزه مسلحانه توده ای می شود ، نبرد با دیکتاتوری، تاریخ سی ساله ایران و چند نوشته دیگر او اشاره کرد. نوشته های او که اغلب در زندان نوشته شده اند دارای سرمشق های برای مبارزه و تحلیل اوضاع اجتماعی و فرهنگی ایران بر پایه اوضاع اقتصادی و به مثابه متغیری از این شرایط مورد بررسی قرار گرفته اند. نمی توان تاثیر آشکار نوشته ها ی او در اندیشه های درونی افراد سازمان فدائیان خلق انکار کرد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

الف-۲)نویسنده دیگر فدائیان خلق مسعود احمد زاده است . کتاب بسیار مهم او – مبارزه مسلحانه : هم استراتژی هم تاکتیک – به نوعی جایگاه کتاب سرخ را برای مارکسیستهای ایانی ایفاء می کرد. او در این کتاب ضمن بررسی تاریخ ایران و بررسی دقیق شرایط اقتصادی و اجتماعی ایران اصلاحات اراضی را نیز مورد کنکاش قرار داده و سعی در اثبات این مسئله دارد که اصلاحات ارضی گامی در راستای تخریب اقتصاد ایران و وابسته کردن هر چه بیشتر دهقانان به جوامع شهری و بسط نظام سرمایه داری در روستاها بوده است و در نهایت نیز ضمن بررسی جنایات دستگاه حاکمه به اثبات رسانده که مبارزه مسلحانه تنها راه رهایی از ستم و ظلم دستگاه حاکمه است.
الف – ۳)حمیداشرف نیز از نویسندگانی است که کتابها و مقالات او برای افراد سازمان فدائی بسیار مهم و تاثیرگذار بوده است . کتابهای جمع بندی یک ساله و در ادامه آن کتاب جمع بندی سه ساله او از کتابهای خوب و جامعی است که تصویر روشنی از ایران عصر پهلوی به دست می دهد . هر چند دیدگاه جانبدارانه او به طبع ایرادهایی را در کار وارد کرده است ولی با اندکی دقت در محتوی مطالب می توان به اطلاعات گرانبهایی دست پیدا کرد.کتابهای مصطفی شعائیان همچون نبرد سازش به گونه ای نقد بر عملکرد سازمان محسوب می شوند و برای فهم روابط درونی سازمان و علل انشقاق و جدایی برخی از افراد سازمان منابع خوبی به نظر می رسد.نویسنده ذیگر امیر پرویز پویان است که دارای کتاب ضرورت مبارزه مسلحانه و رد تئوری بقاء می باشد و در این اثر تز دو مطلق را مطرح می کند و بی تحرکی و انفعال گروه هایی را که صرفا به مبارزه سیاسی اعتقاد داشتند مورد حمله قرار می دهد. از نظر پویان مبارزه مسلحانه شکننده جو خفقان جامعه می باشد.
ب)مجاهدین خلق
ب – ۱)نخستین و مهمترین کتابی که از سازمان مجاهدین خلق منتشر شده کتاب شناخت یا متدولوژی بود که حسین روحانی و جمعی از مجاهدین به سرپرستی محمد حنیف نژاد در تدوین آن نقش داشته اند و طرح روی جلد آن ، یک دست با یک چشم که بوسیله این دست محافظت می شود و تداعی این مسئله است که شناخت مهمترین ارکان مبارزه و عمل می باشد. و همانطور که در متن می خوانیم : شناسایی صحیح منشاء عمل صحیح است . در واقع بحث شناخت در مباحث فلسفی ، نخستین بحث اساسی است که دایره معرفتی را معین می کند این کتاب بر اساس مبانی مارکسیستی – اسلامی تدوین شده بود .به لحاظ معرفتی دقیقا مبانی مارکسیستی ( از جمله اصل دیالکتیک ، پراکسیس ، طرح مباحث میان عین و ذهن …) را پذیرفته بود از دیگر آثار مجاهدین خلق می توان به آثار زیر اشاره کرد.
ب -۲)را ه انبیاء راه بشر اثر محمد حنیف نژاد بر اساس تئوریهای مهندس مهدی بازرگان در کتاب راه طی شده نوشته شده است .
ب -۳)تکامل اثر علی میهن دوست این کار را می توان خلاصه کتاب حیات ، طبیعت منشاء تکامل از اپارین تئوریسین مارکسیست دانست .
ب-۴)اقتصاد به زبان ساده اثر محمود عسگری زاده که به روشنی نوعی اقتصاد مارکسیستی در آن نهفته است .
ب-۵)امام حسین یا نهضت حسینی تحت سر پرستی احمد رضایی بحث اصلی کتاب ارائه الگوی نظام بی طبقه توحیدی براساس جامعه اسلامی صدر اسلام می باشد.
تمامی منابع دسته اول که به وسیله افراد سازمانهای چریکی به رشته تحریر در آمده اند از دو ایراد و اشکال عمده برخوردارند مشکل اول نگاه به شدت مارکسیستی و یک جانبه به تمامی مسائل – اعم از سیاسی و غیر سیاسی – است . آنها با درک و فهم بعضا اشتباه از آموزه های مارکسیستی سعی دارند تمامی رخداد های داخلی را بر پایه نگاه مارکسیستی خود ارزیابی کرده و ملاک دیگری را در بررسی های خود دخیل نمی سازندکه همین عامل باعث اشتباهات فاحشی در نوع برداشت آنها از اقدامات شاه و کنش مردم ایران در آن مقطع زمانی گردیده بود.مشکل دیگر این نوشته ها نگاه جانبدارانه و هوادارانه این افراد نسبت به اقدامات سازمان می باشد. آنها به عنوان عضوی از افراد این سازمان نمی توانستند و یا نخواستند دیدی واقع گرایانه و جامع نسبت به تمامی حوادث داشته باشند و بالاتر از آن هیچ گونه نقد و اعتراضی را از دیگر افراد – حتی خود افراد سازمانها – سلب کردند.
منابع دسته دوم :در باب منابع دسته دوم نیز می توان به کتابهای زیر اشاره نمود که عمده استفاده از این منابع مربوط به فصل دوم و پنچم این پایان نامه می باشد که در واقع با این منابع به مسائلی چون دلایل شکل گیری این گروه ها و شرایط بروز انقلاب مورد بررسی قرار گرفته است .

• تاریخ بیست و پنچ ساله ایران نوشته سرهنگ غلامرضا نجاتی نام برد . او درکتاب خویش به گروه های چریکی فعال و عمده ایران پرداخته و بیشتر به روایت شکل گیری و فعالیت در سازمان چریکی ، فدائی و مجاهدین خلق پرداخته است . هرچند به طور کوتاه مباحثی را در خصوص خاستگاه اجتماعی اعضاء و بنیانگذاران این سازمانها و شرایط سیاسی و اجتماعی ایران و تاثیر گرایش مبارزات سیاسی به سوی مبارزات مسلحانه را مطرح می کند.

• یرواند آبراهامیان در دو اثر خود با عنوان ایران بین دو انقلاب و اسلام رادیکال ،مجاهدین خلق بطور گسترده تری به سازمانها و گروه های چریکی و چگونگی و چرایی بوجود آمدن آنها می پردازد نوشته های او هر چند در مجموع حاوی مضامین و تحلیلهای جامعه شناختی است ولی وجود نگاه مارکسیستی او منانع قضاوت منصفانه می شود.

• تاریخ سیاسی معاصر ایران اثر سید جلال مدنی : این کتاب با نگاه کاملا ایدئولوژیک و حوادث و وقایع اوایل انقلاب نگاشته شده وشرایط بروز حرکات رادیکال را در جامعه ایران مورد بحث قرار می دهد.

• اقتصاد سیاسی ایران اثر محمد علی همایون کاتوزیان

دسته سوم :
خاطرات و دفاعیات اعضاء سازمانهای چریکی که بعد از گذشت چندین سال منتشر شده است به مانند
۱-خاطرات لطف ا.. میثمی که با بررسی آنها می توان به مناسبات درون گروهی این سازمانها دست یافت .
۲-کتاب شورشیان آرمان خواه نوشته مازیار بهروز که به بررسی جریانات چپ در ایران می پردازد و علل شکست مبارزه مسلحانه را بسط می دهد.
البته به نظر می رسد نگاشته ها و آثار مربوط به هواداران و نظریه پردازان مشی چریکی و نیز چند اثر معدود در نقد و بررسی مشی چریکی که در متن و بطن جنبش چریکی در ایران نگاشته شده است مهمترین آثاری هستند که علاوه بر روایت و تاریخچه فعالیت گروه های چریکی به تحلیل شرایط شرایط سیاسی و اجتماعی و اقتصادی کشور و زمینه های که سبب شکل گیری این سازمانها شده اند پرداخته اند هر چند این آثار فاقد خصایص آکادمیک مستقل هستند و بیشتر در جهت تبین و توجیه ایدئولوژی و رفتار خود افراد نوشته شده است.
فصل دوم
مبانی جنگ مسلحانه
۲-۱- جنگ چریکی یا قیام مسلحانه^[۱]
جنگ چریکی در فارسی برابر با جنگ گوریلایی است گوریلا لغت اسپانیایی است به معنای جنگ پراکنده به دست واحد های خود فرمان ، در قرن بیستم این گونه جنگ ها نه تنها به عنوان روش یاری دهنده در جنگ بلکه به عنوان راهی مستقیم برای پیروزی انقلاب شناخته شده است . جنگ چریکی به نبردی گفته می شود که نیروی جنگی آن از افرادی که تابع مقامات رسمی نظامی نیستند تشکیل شده است و شیوه آن جنگ نامنظم ، نظیر دام گستری ، خرابکاری و جنگ گریز در خطوط دشمن است تئوری جنگ چریکی را سرداران بزرگ آن مانند مائوتسه تونگ و ژنرال ویتنامی ، وونگوین جیاپ ، و چه گوارا پرورده اند و همگی آن را بخشی از دکترین جنگ خلق دانسته اند . این دکترین شاخه ای است از اندیشه های لنینی درباره انقلاب های مستمعره و مبارزه ای ضد امپریالیسم مهمترین جنگهای چریکی قرن بیستم آنهایی است که به نام جنگ آزادیبخش ملی انجام شده است ، یعنی در فضای مبارزه ی ضد امپریالیستی .به گفته ی مائو چریکها در شرایط سازگار ، که عامه ی مردم با آنها همدل و همدرد باشند می توانند عمل کنند ( همچون ماهی در آب ) این شرایط سازگار همانا درگیری جنگهای آزادگری ملی^[۲] به صورتی است که اکثر مردم ، مستقیم یا غیر مستقیم ، در آن در گیر باشند مائو نتیجه می گیرد که (( در چنین جنگهای خلق به دست گرفتن قدرت با نیروهای مسلح و حل قضیه با جنگ وظیفه اصلی و عالیترین شکل انقلاب است .)) ژنرال جیاب جنبه های نظامی این دکترین را گسترش داد و از تجربه های انقلاب چین فراتر بود.جیاپ نه تنها فرمول تبدیل جنگ چریکی به جنگ منظم را فراهم کرد ، بلکه عنصر روانی نیز برای کوتاه کردن جنگ دراز مدت مائو بدان افزود و آن زدن ضربه ای سخت به حریف ( مانند حمله دین فو در ویتنام شمالی و حمله تت در ویتنام جنوبی ) برای سست کردن اراده ی او و کسندن او به رها کردن مبارزه است .(آشوری ، ۱۱۷،۱۳۷۸)
هواداران دیگر جنگ انقلابی از فرضیه وجود (شرایط عینی ) و ( حالت انقلابی) برای آغاز جنگ فراتر رفتند . چه گوارا ، رژیس دبره ( نویسنده فرانسوی و همکار چه گوارا ) و کارلوس ماریگلا^[۳] (انقلابی امریکای لاتین این پرسش را طرح کردند که دست زدن به جنگ چریکی در جایی که شرط مائویی ((پشتیبانی مردم)) وجود ندارد ، چگونه ممکن است چه گوارا نتیجه گرفت که لازم نیست چشم به راه بمانیم تا همه ی شرایط انقلاب فراهم شود . قیام مسلحانه این شرایط راخود فراهم می کند.رژیس دبره این نکته را با این نظریه بسط داد که نیروی چریکی خود نیروی پیشتاز سیاسی و نطفه ی حزب است . کارلوس ماریگلا ، انقلابی برزیلی ( که در ۱۹۶۹ کشته شد) هوادار عمل چریکی در شهرها بود . چریکهای شهری آمریکا لاتین به ترورگری آدم ربایی سیاسی و هواپیماربایی پرداختند ، اما در خیزاندن توده ها چندان بیش از آنارشیستها در گذشته کامیاب نبودند که اینان نیز طرفدار تبلیغ با عمل بودند. تجربه ی مبارزه های انقلابی چریکی – چه شهری چه روستایی – نشان می دهد که در استراتژی آنها آنچه اهمیت دارد جنبه سیاسی آنست نه جنبه نظامی آن . آنان ابتدا می خواهند با آشکار کردن خفقان همگانی که توده ها را از آنان بیگانه می کند و به دست آوردن پشتیبانی هرچه بیشتر توده ها، شرایط انقلابی را بیافرینند یا پدیدار کنند.(همان منبع:۱۱۷)
چه گوارا (۱۹۲۸- ۱۹۶۷) ، رژیس دبره وکارلوس ماریگلا از دیگر نظریه پردازان و رهبران جنگ چریکی ، اقدام به جنگ چریکی را در شرایطی که حمایت مردم وجود ندارد ، ازطریق توسل به قیام مسلحانه ممکن می دانستند و نیروی پیشتاز قیام مسلحانه را به منزله هسته تشکیلات نیروی پیشاهنگ سیاسی قلمداد می کردند .کارلوس ماریگلا ، کمونیست انقلابی برزیلی پس از مرگ چه گوارا در یک فراخوان خلق برزیل به انقلاب می گوید : قهری که ما از آن دفاع می کنیم و در پی سازمان دادن آن هستیم ، عبارت است از مبارزه مسلحانه توده ای در شکل جنگ چریکی .گوریل ها ( اعضاء و عناصر عالیرتبه رژیم نظامی برزیل ) می پندارند که مرگ چه گوارا در بولیوی به منزله پایان و مرگ جنگ چریکی بوده است . خلق برزیل قهرمانانه راه چه گوارا را دنبال می کنند زیرا تاریخ جانب اورا خواهد گرفت ماریگلا در سال ۱۹۶۹ در درگیری مسلحانه با نیروهای امنیتی برزیل کشته شد( فیض امام زاده ،۱۳۸۳ ،۶۸)

• چریک

چریک لغت ترکی است به معنی لشکری که آداب جنگ نیاموخته باشد ، سپاهی نامنظم ، سپاهیانی که از ایلات و عشایر و شهرها و روستا گیرند برای جنگ و پس از جنگ به خانه باز گردند ( لغت نامه دهخدا)چریک ها در اصل سربازانی ناموظف بودند که پشت خطوط دشمن می جنگیدند و نیروهای نظامی متعارف را با عملیات ایذایی به زحمت می انداختند و هیچ گاه خود را در وضعیتی قرار نمی دادند که رودررو درگیر شوند وبه علت برتری توان رزمی دشمن شکست بخورند . این واژه ریشه اسپانیایی دارد و سابقه آن به جنگ های ناپلئونی بر می گردد که برخی از پارتیزان های اسپانیایی به چنین رزمی نامتعارف دست زدند . با این همه به چنین معنایی اوج جنگ های چریکی در جنگ جهانی دوم و بعد از آن در آسیا پیش آمد.(همان منبع:۶۷)
۲-۲- پیشینه و مبانی نظری مبارزه مسلحانه در جهان
در تاریخ کشورهای مختلف ، جنگ چریکی سابقه ای طولانی دارد و از گذشته های دور ، در میان بسیاری از ملل به شیوه های گوناگون به عنوان اسلوب مبارزه نامنظم علیه دشمن به کار گرفته می شده است . در ایران باستان ، پارتیان با این شیوه علیه متجاوزان می جنگیدند و از کارایی و تحرک بسیاری برخوردار بودند . در میان سایر ملل نیز چنین بوده است بنابراین هیچ مکتب و ایدئولوژی خاصی نمی تواند مدعی ابداع چنین اسلوبی باشد . جنگ چریکی یکی از پدیده هایی است که به حیات بشری تعلق دارد و طی تکامل شیوه های نبرد ، میان ملل مختلف شکل گرفته است . فرهنگ اصطلاحات سیاسی – استراتژیک ، جنگ چریکی را چنین تعریف می کند :
(( جنگ چریکی نامنظم است که اغلب نارضیان سیاسی که به منظور دگرگون کردن نهادهای اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی کشور در پی کسب قدرت اند ، برانگیزاننده ی آن اند.))
فرهنگ علوم سیاسی در مفهوم جنگ چریکی می نویسد :