نقش توصیفی^[۸۸]: در کتاب­های درسی نقش توصیفی تصویرها از اهمیت زیادی برخوردار است. آن­ها به سادگی می­توانند ساختار اشیا و موجودها را نشان دهند، مسایل مختلف را توصیف کند و آن­چه را که دانش ­آموزان نمی ­توانند در ذهن­شان تصور کنند به ایشان نشان دهند.
نقش اشاره­گر^[۸۹]: تصویرها در کتاب درسی گاه نقش اشاره­گر را بازی می­ کنند. در این نوع از تصویرها، دانش ­آموزان می­توانند به آسانی نتیجه یک حادثه، فرایند و یا آزمایش را ببینند. تصویر می ­تواند فرایندها و روابط بین اجزای یک سیستم را به خوبی نشان دهد و دانش ­آموز را در درک مسائل مختلف یاری کند.
نقش ریاضی ـ منطقی^[۹۰]: تصویرها می­توانند برای نمایش روابط عددی در کتاب­های درسی مورد استفاده قرار گیرند. نمودارهای خطی به راحتی می­توانند ارتباط متغیرهای عددی را نشان
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

دهند.هم­چنین ماتریس­ها به آسانی الگوهای اعداد را روشن می­سازند.
نقش داده­نمایی^[۹۱]: جدول­ها و نمودارها برای نمایش داده ­ها در کتاب­های درسی مورد استفاده قرارمی­گیرند. تصویرها با اجرای نقش داده­نمایی، امکان دسترسی آسان به داده ­ها را فراهم می­ کنند. هم­چنین در قالب جدول­ها و نمودارها، مخاطب قادر است به مقایسه بین داده ­ها بپردازد.
نقش الگوریتمی^[۹۲]: اگر، وقتی، مگر و پس^[۹۳]، شرط­های پیچیده­ای هستند که می­توانند از طریق طراحی تصویرها ساده شوند. تصویر وقتی نقش الگوریتمی دارد که کل سیر و فرایند عمل را با در نظر گرفتن احتمالات نشان دهد.برای نشان دادن مراحل تکثیر سلولی می­توان از یک فلوچارت استفاده نمود. در فلوچارت تمامی مراحل و احتمال­های ممکن نشان­ داده می­ شود. هم­چنین الگوهای مفهومی یا روندنما نیز می­توانند مراحل را در قالب شکل­های هندسی و پیکان­ها نشان دهند.
نقش کارکردی^[۹۴]: بخش وسیعی از کتاب­های درسی مربوط به آموزش سازمان سیستم­ها و فرایندها می­باشد. اغلب این سیستم­ها و فرایندها ناملموس هستند و توضیح آن­ها از طریق واژه ­ها بسیار دشوار می­باشد. برای مثال، میتوز به عنوان یک تقسیم سلولی به راحتی از طریق تصویر قابل نمایش است، در حالی که یادگیرندگان حتی قادر به­تصور آن از طریق واژها در ذهن­شان نیستند.
نقش ساختارنما: تصویرها می­توانند آناتومی (کالبدشکافی) یک مفهوم را از طریق به نمایش درآوردن این­که چگونه هر یک از عناصر به هم متصل شده ­اند و یک کل را تشکیل داده­اند آشکار سازند. هم­چنین با تصویر از جمله نقشه­ها به آسانی می­توان ساختار اشیا را به نمایش درآورد.
هارتلی (۲۰۰۵) نیز پنج نقش را برای تصویر در کتاب­های درسی در نظر می­گیرد:

1. 1. نقش عاطفی^[۹۵]: تصویرها باعث ارتقا علاقه و انگیزه د فراگیر می­شوند

1. 1. نقش جلب توجه^[۹۶]: تصویرها باعث جلب توجه فراگیر شده و یادگیری را تسهیل می­ کنند.

1. 1. نقش حمایتی^[۹۷]: تصویرها حس دیداری فراگیر را فعال می­ کنند و باعث افزایش یادگیری در فراگیران کم ­توان می­شوند.

1. 1. نقش آموزشی^[۹۸]: تصویرها انتقال بعضی مفاهیم را که از طریق کلمه­ها دشوار است تسهیل می­ کنند.

1. 1. نقش یادسپاری^[۹۹]: استفاده از تصویر در کتاب­های درسی، یادسپاری و بازیابی مطالب حافظه­ بلند­مدت را تسهیل می­ کند(ص۳۴۴).

طراحی تصویرهای آموزشی مؤثر
هافمن و رابرت^[۱۰۰] (۲۰۰۱) اصولی را برای طراحی مؤثر تصویرها در کتاب درسی پیشنهاد کرده ­اند. براین مبنا، طراحان باید به ترکیب تصویرها اهمیت دهند. ترکیب تصویر، یک نمود مثبت یا منفی از آن ارائه می­ کند. استفاده از قوانین و اصول زیر می ­تواند به ترسیم تصویرهای درخشان در کتاب درسی منجر شود :

• • بلندی بالای تصویر: اگر بلندی بالای تصویرزیاد باشد فرد یا شی در آن به صورت ضعیف دیده می­ شود.

• • مرکز تصویر: سوژه^[۱۰۱] مورد نظر بهتر است در مرکز تصویر قرار داده شود. اگر در تصویر چند سوژه وجود دارد نقطه میان آن­ها را باید به عنوان مرکز تصویر در نظر گرفت.

• • برش تصویر: در برش، توجه به مفصل­بندی افرادضروری می­باشد. هرگز نباید برش تصویر را از گردن، آرنج، کمر یا زانو صورت گیرد. همیشه باید محل برش بالاتر یا پایین­تر از این مفصل­ها باشد.

• • توجه به سوژه اصلی: در تصویر آموزشی باید تأکید بر روی سوژه اصلی باشد و از بزرگ کردن دیگر عناصر خودداری شود.

• • پس­زمینه خلوت: هدف تصویر درون کتاب­های درسی، آموزش است. بنابراین، برخلاف تصویرهای هنری، زیبایی در مرحله دوم مورد توجه است. پس زمینه تصویرهای آموزسی باید تا حد امکان ساده و به دور از عناصر اضافی باشد.

تانوم (۲۰۰۵) در زمینه طراحی تصویرهای آموزشی مؤثر در کتاب­های درسی، اصول زیر را توصیه می­ کند:

• • اندازه: تصویرهای بزرگ توجه خواننده را به طور مؤثرتری نسبت به تصاویر کوچک، جلب می­ کند و فراخوانی حقایق افزایش می­دهد. یک تصویر بزرگ ۱۸ تا ۲۶ فضای صفحه را در برمی­گیرد. عکس­های بزرگ می­توانند جزئیات بیش­تری را نسبت به عکس­های کوچک به نمایش درآورند.

• • رنگ: تصویرهای رنگی نسبت به تصویرهای سیاه و سفید مفیدتر هستند. تصویرهای سیاه و سفید، قادر به نشان دادن بخش از جنبه­ های اطلاعات نیستند. به علاوه، رنگ توجه یادگیرندگان را جلب می­ کند و انگیزه­ آن­ها را برای مطالعه کتاب افزایش می­دهد.

• • محتوای تصویر: محتوای تصویر می ­تواند به ادراک محتوای درس کمک زیادی بکند. برای نمونه تصویر ادراک را افزایش می­دهد زمانی که:

    1. 1. اطلاعات اصلی متن را نشان دهد؛
    1. 1. اهمیت اطلاعات جدید را در سراسر پیام­های آموزشی که ارائه می­شوند ترسیم کنند؛
    1. 1. به شرح روابط ساختاری ارائه شده توسط متن کمک کنند؛
    1. 1. معانی بیش­تری را به متن اضافه نمایند.

     

• • عنوان­ها: تصویرها می­توانند به گونه­ های مختلفی توسط مخاطبان تفسیر شوند. بدون وجود عنوان یا متن توصیف، خواننده ممکن است اطلاعاتی را که تصویر تلاش دارد ارائه کند به دشواری درک نماید.

مبانی نظری
رمزگردانی دوگانه
واضع این نظریه پایویو بیان می دارد که حافظه دراز مدت انسان از دو حافظه متمایز تشکیل می­ شود که یکی از آن دو اطلاعات کلامی و دیگری تصاویر ذهنی را در خود ذخیره می کنند. به عنوان مثال , اشیا یا رویدادهای عینی مانند گربه، گوسفند، تجارب تعطیلات نوروزی، دیدار از یک موزه به صورت تصاویر ذهنی ذخیره می­شوند. امور انتزاعی مانند حقیقت، عدالت و از این قبیل به صورت کلامی ذخیره می شوند. همچنین بعضی امور که دارای هر دو ویژگی عینی و انتزاعی هستند, مانند خانه , احتمالا به هر دو صورت تصویری و کلامی در حافظه ذخیره می شوند، اما در این صورت یکی از دو رمز ممکن است بر دیگری غالب باشد. بنا به نظریه رمز دوگانه، اطلاعاتی که قابل رمز گردانی به هردو صورت تصویری و کلامی در حافظه ذخیره می­شوند، اما در این صورت یکی از دو رمز ممکن است بر دیگری غالب باشد. بنابه نظریه رمز دوگانه, اطلاعاتی که قابل رمز گردانی به هر دو صورت تصویری و کلامی هستند آسان تر آموخته می شوند. نظریه رمز گردانی دوگانه بیان می کند که دو سیستم شناختی متمایز ولی مرتبط در زمینه پردازش و ذخیره­سازی اطلاعات تصویری و کلامی وجود دارد. این دو سیستم از نظر وظیفه و ساختار متمایز هستند. آن­ها از لحاظ وظیفه متمایزند زیرا یکی مخصوص اطلاعات کلامی و دیگری مربوط به اطلاعات تصویری می باشد. از نظر ساختار هر کدام از آن­ها اطلاعات را در واحدهای بازنمایی ویژه­ای ذخیره می کنند.
اختلاف ساختاری دیگر بین دو سیستم به نوع سازمان­دهی اطلاعات برمی­گردد. اطلاعات تصویری به طور هم­زمان سازمان­دهی و پردازش می شوند؛ این در حالی است که اطلاعات کلامی در واحدهای بزرگتر و به صورت ترتیبی و پی­در­پی سازمان­دهی می شوند و در پردازش آن­ها نیز به صورت ترتیبی و محدود می باشد(پایویو، ۱۹۷۱).
با وجود این­که دو سیستم شناختی تصویری و کلامی از نظر وظیفه و ساختار متمایزند، آن­ها به یکدیگر متصل هستند و این امر انتقال اطلاعات از یک نوع (تصویری یا کلامی) به نوع دیگر (تصویری یا کلامی) را امکان پذیر می سازد. برای مثال دانش ­آموزان می توانند بین واژه­ های کتاب و تصویر­های آن ارتباط برقرار کنند و هم چنین از طریق خواندن متن کتاب یک تصویر ذهنی را از آن­چه استنباط می کنند بسازند.
طراحی کتاب های درسی و نظریه رمزگردانی دوگانه
تاکنون بررسی های اندکی در زمینه کاربرد نظریه رمزگردانی دوگانه درطراحی کتاب های درسی صورت گرفته است. مایر و همکاران(۱۹۹۵) به مظور بررسی کاربرد این نظریه و تاثیرات آن بر یادگیری، به مطالعه بهره­ گیری از دیاگرام­ها در متن کتاب های درسی پرداختند. آن­ها از دیاگرام برای نشان دادن فرایندها وهم چنین عملکرد دستگاه­های مکانیکی استفاده کردند.جامعه آماری این پژوهش دانشجویان با دانش موضوعی اندک بودند آن ها عملکرد دانشجویان را بر حسب اطلاعاتی که به یاد می آوردند و توانایی­شان در بهره گیری از اطلاعات جدید به منظور حل مساله بررسی نمودند.
در این زمینه پژوهش­های دیگری توسط اسویلر^[۱۰۲](۱۹۸۸)و هیگارتی و همکاران (۱۹۹۱) صورت گرفت. اویلر پژوهش­هایی را در زمینه بارشناختی^[۱۰۳] و نقش تصویرها در کاهش آن برنامه ریزی و اجرانمودند. هیگارتی و همکاران نیز به مطالعه بر روی این که چگونه خوانندگان اطلاعات زبانی و دیداری را ترکیب می کنند پرداختند.
نظریه ادراک دیداری