ماده ۲۶۱ در تعریف اولیای دم بیان می­دارد: اولیای دم که قصاص و عفو در اختیار آن­هاست همان ورثه مقتولند مگر شوهر یا زن که در قصاص و عفو و اجرا [مجازات جرم]، اختیاری ندارند. به این ترتیب برای تعیین و مشخص نمودن آن­ها باید به قواعد و مقررات قانون مدنی در باب ارث مراجعه کرد. برابر ماده ۸۶۱ ق.م موجبات ارث دو امر است. سبب و نسب. از لحاظ سبب زن و شوهر است و علی­رغم این­که مطابق قانون جزء ورثه هستند؛ اما اولیای دم محسوب نمی­شوند و در این خصوص استثنا شده ­اند.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

از لحاظ نسب نیز اشخاصی که به عنوان ولی یا اولیا در نظر گرفته می‌شوند به شرح زیر می‌باشند
مطابق ماده ۸۶۲ ق.م اشخاصی که به موجب نسب ارث می­برند سه طبقه اند:

1. 1. پدر و مادر و فرزندان و فرزند فرزندان

1. 1. اجداد و برادر و خواهر و فرزندان آن­ها

1. 1. دایی و عمه و خاله و عمو و فرزندان آن­ها. (سپهوند، ۱۳۸۶،ص۱۵۱)

باید گفت که در بحث حاضر اولیای جنین اشخاصی هستند که جنین از لحاظ ژنتیکی متعلق به آن ها است و در رابطه با حقوق ناشی از جنین این افراد مسئول هستند.
۳-۲- پزشک
آنچه که در نظام کیفری و حقوقی در رابطه با تقصیرات پزشکان مطرح می‌شود بیشتر در قالب اقداماتی است که مربوط به سهل انگاری و تخلف پزشکی می‌شود. باید گفت جایگاهی که پزشک مرتکب تقصیر می‌شود به فراخور عمل او می‌تواند مصداق‌های متفاوتی داشته باشد از جمله می‌توان به تقصیرات پزشک در جرم سقط جنین، برخی عمل‌های جراحی، اجازه مرگ، پایان تنفس مصنوعی، استفاده از اجساد برای اهداف درمانی اشاره کرد و آنچه که به عنوان مصداقی برای فرار از مسئولیت پزشکان مطرح است رضایت بیمار می‌باشد. در صورت فقدان رضایت قانونی و یا برخی دیگر از توجیهات قانونی، چنانچه پزشک به یک عمل جراحی اقدام نماید که در طی آن آسیب بدنی متوجه فرد گردد، مسئولیت کیفری و مدنی گریبانگیر وی خواهد شد.
با توجه به کثرت اعمال جراحی، هنگام بحث درباره مسئله «صلاحیت عمومی»، تردیدی نمی توان به خود راه داد؛ چرا که واضح است برخی از افراد می‌توانند رضایت قانونی خود را نسبت به اعمال جراحی مورد بحث اعلام کنند. با این وجود گاهی اوقات بحث بر سر این بوده است که آیا می‌توان رضایت قانونی را نسبت به برخی اعمال جراحی اعلام کرد؟
هرچند تاکنون تعریفی از مسئولیت پزشکی از ناحیه فقها و حقوقدانان به عمل نیامده و صرفا به ذکر شرایط و مصادیق آن پرداخته اند، لیکن با توجه به تعاریفی که از مفهوم لغوی و اصطلاحی مسئولیت ارائه گردیده می‌توان گفت که مسئولیت لفظ عامی است که بر هر کس که امکان سوال و مواخذه از وی وجود داشته باشد اطلاق می‌شود و اضافه شدن واژه «پزشکی» به مسئولیت، معنای این لفظ را به صورت خاص آن محدود می کند. بدین ترتیب، مسئولیت‌های دیگری که وابسته به طب نیستند مانند؛ مسئولیت قضایی، مسئولیت مهندسی و معماری و… از آن خارج می‌شوند.
مسئولیت پزشکی نیز مانند هر مسئولیت دیگری مشتمل بر مسئولیت مدنی و جزایی است و در آثار فقها، از آن به عنوان «ضمان طبیب» یاد می‌شود. هنگام بررسی و مطالعه مسئولیت کیفری پزشکی، باید در خصوص مسئولیت مدنی او نیز سخن به میان آورد، زیرا در بسیاری موارد مطابق نظریات فقهی- حقوقی، مسئولیت پزشک در قبال بیمار هم جنبه کیفری دارد و هم جنبه مدنی و فقها و حقوقدانان در باب ضمان طبیب یا مسئولیت پزشکی به طور کلی وارد بحث شده اند. یعنی از مبانی مسئولیت شروع کرده و مسئولیت مدنی و کیفری را توامان مورد بررسی و مطالعه قرار می‌دهند.
برای تحقق مسئولیت پزشکی اعم از مسئولیت مدنی، کیفری و انتظامی، سه شرط اساسی لازم است که آنها را عناصر تشکیل دهنده مسئولیت پزشکی می‌گویند و آن عبارت است:
خطای پزشکی
وجود خسارت
رابطه سببیت
با توجه به مراتب فوق مسئولیت پزشکی را می‌توان چنین تعریف کرد:
الزام پزشک به جبران خسارت ناشی از جرم و خطا یا ضرری که در نتیجه اقدامات پزشکی به دیگری وارد کرده است.
بدین ترتیب تفاوتی نمی کند که این جرم و خطا در نتیجه عدم اجرای مفاد قرارداد بین پزشک و بیمار باشد یا خسارت ناشی از نقض یک تکلیف قانونی و منظور از اقدامات پزشکی کلیه اقداماتی است که پزشک در مراحل مختلف معالجه بیمار اعم از مرحله معاینه، مرحله تشخیص و مرحله درمان به عمل می‌آورد و مسلما این تعریف کلیه جرایم و خطاهای ارتکابی پزشک در مراحل قبل از عمل، در طول عمل و بعد از عمل جراحی و خطاهای ناشی از بی احتیاطی، بی مبالاتی، عدم مهارت و عدم رعایت نظامات دولتی پزشک را در بر می‌گیرد. از طرفی دیگر، از مفهوم مخالف جرم و خطای مندرج در تعریف چنین مستفاد می‌گردد که اقدامات پزشک می‌بایست در چارچوب قوانین و مقررات جاری و در برگیرنده شرایط مقرر قانونی باشد تا پزشک مبری از مسئولیت شناخته شود. (عباسی، ۱۳۸۹،ص۲۴)
در سقط جنین مسئولیت پزشک در چند زمینه می‌تواند مطرح شود اول این که پزشک در رابطه با وضعیت جنین سهل انگاری کرده و مرتکب عمل زیانباری نسبت به مادر شده و در اثر این عمل او جنین سقط شده است و یا این که پزشک با رعایت برخی موارد اقدام به بررسی جنین کرده ولی وسایلی که در این رابطه استفاده می‌کرده است آلوده بوده و باعث سقط جنین شده است که در این باره نیز پزشک مسئول است. باید گفت که در هر دو این صور پزشک مسئولیت دارد و باید از عهده خسارت وارده که همان سقط جنین است بر آید.
۳-۲-۱- مسئولیت مدنی پزشک
مسئولیت حرفه‌ای برگردان فارسی از کلمه انگلیسی professional liability است. خاستگاه این رشته از حقوق، کشورهای اروپایی و امریکایی است و امروزه در بسیاری از نظام‌های حقوقی به عنوان رشته‌ای از مسئولیت مدنی بصورت جداگانه مورد مطالعه قرار می‌گیرد. با این حال مسئولیت حرفه‌ای شاخه ی نو رسته‌ای است که تحت تاثیر ضرورت همگامی حقوق با نیازهای اجتماعی در زمینه ی تامین انتظارات جامعه از تخصص‌های شغلی اخیراً در عرصه حقوق جوانه زده است. (قهرمانی، ۱۳۸۴،ص۳۷)
امری بدیهی و انکار ناپذیر است که انسان امروزی نیازها و احتیاجات گوناگونی دارد که به دلیل تنوع و تعدد آنها، به تنهایی قادر به ارتفاع نیازهای خود نبوده و برای برآورده شدن احتیاجات ناگزیر از اعتماد و رجوع به کسانی است که در رفع هر نیاز متخصص بوده و آن را شغل خود قرار داده‌اند (التمیمی، ۲۰۱۰،ص۳۹) اما ممکن است در راستای اقداماتی که افراد متخصص در جهت رفع نیاز مراجعین خود انجام می‌دهند باعث ورود خسارتی شده و مسئول شناخته شوند. علم، آگاهی، تخصص و تجربه‌ای که شخص باید داشته باشد تا به یک حرفه ی خاص مشغول شود، معرفی خود به عنوان شخص متخصص و آگاه به جامعه و شخص متضرر و اعتماد و انتظاری که مراجعین از چنین افرادی دارند، فراتر رفتن حدود و ثغور مسئولیت شاغلین حرفه‌ای از قواعد عمومی مسئولیت را توجیه نموده و لزوم مطالعه جدا گانه را تایید می‌کند.
مسئولیت حرفه‌ای بعنوان شاخه‌ای از مسئولیت مدنی مورد مطالعه قرار می‌گیرد؛ بنابراین این مسئولیت منصرف از مسئولیت‌های کیفری و انتظامی شاغلین حرفه‌ای بوده و تنها به مسئولیت مدنی این افراد اعم از مسئولیت مدنی قهری و قراردادی می‌پردازد.
در اصطلاح مسئولیت حرفه ای، “حرفه‌ای بودن” نه صفتی برای مسئولیت است و نه حتی صفتی برای شخص مسئول. در واقع حرفه‌ای بودن شخص مسئول به معنای تبحر و مهارت ایشان و در مقابل “آماتور” بودن نیست؛ بلکه مراد شغل شخص مسئول است، از این رو در آثار برخی حقوقدانان از “مسئولیت حرفه‌ای” و “تقصیر حرفه ای” به “مسئولیت شغلی” و “تقصیر شغلی” نیز تعبیر شده است (کاتوزیان، ۱۳۸۶،ص۹۳).
قبلاً اشاره شد که حقوق ایران با مسئولیت حرفه‌ای چندان آشنا نیست و در تالیفات حقوقدانان ایرانی تا کنون به این امر پرداخته نشده است و تنها به هنگام بحث راجع به مسئولیت یک شغل خاص به این نکته بسنده شده است که مسئولیت مدنی این شغل (مثلاً وکیل یا دلال و….) را باید تحت عنوان کلی تری بنام مسئولیت حرفه‌ای جستجو کرد. بنابراین تعریفی از مسئولیت حرفه‌ای در تالیفات فارسی به دست نیامده لکن با توجه به مطالبی که تا کنون ذکر شده و آن چه در ادامه خواهد آمد می‌توان مسئولیت حرفه‌ای را به” مسئولیت شاغلین (هر حرفه خاص) به جبران خسارات ناروایی که در راستای انجام امورات شغلی خود به دیگران وارد نموده اند” تعریف نمود. از آنجایی که در حوزه پزشکی، سقط جنین یک عمل مربوط به حرفه خاص پزشکی می‌شود از این باب ممکن است مسئولیت حرفه‌ای شامل پزشکی شود که مرتکب سقط جنین شده است زیرا همان طور که گفته شد سقط جنین از جمله تخلفات حرفه پزشکی می‌باشد.
مسئولیت حرفه‌ای برگردان فارسی از کلمه انگلیسی professional liability است. خاستگاه این رشته از حقوق، کشورهای اروپایی و امریکایی است و امروزه در بسیاری از نظام‌های حقوقی به عنوان رشته‌ای از مسئولیت مدنی بصورت جداگانه مورد مطالعه قرار می‌گیرد. با این حال مسئولیت حرفه‌ای شاخه ی نو رسته‌ای است که تحت تاثیر ضرورت همگامی حقوق با نیازهای اجتماعی در زمینه ی تامین انتظارات جامعه از تخصص‌های شغلی اخیراً در عرصه حقوق جوانه زده است. (قهرمانی، ۱۳۸۴،ص۳۷)
امری بدیهی و انکار ناپذیر است که انسان امروزی نیازها و احتیاجات گوناگونی دارد که به دلیل تنوع و تعدد آنها، به تنهایی قادر به ارتفاع نیازهای خود نبوده و برای برآورده شدن احتیاجات ناگزیر از اعتماد و رجوع به کسانی است که در رفع هر نیاز متخصص بوده و آن را شغل خود قرار داده‌اند (التمیمی، ۲۰۱۰،ص۳۹) اما ممکن است در راستای اقداماتی که افراد متخصص در جهت رفع نیاز مراجعین خود انجام می‌دهند باعث ورود خسارتی شده و مسئول شناخته شوند. علم، آگاهی، تخصص و تجربه‌ای که شخص باید داشته باشد تا به یک حرفه ی خاص مشغول شود، معرفی خود به عنوان شخص متخصص و آگاه به جامعه و شخص متضرر و اعتماد و انتظاری که مراجعین از چنین افرادی دارند، فراتر رفتن حدود و ثغور مسئولیت شاغلین حرفه‌ای از قواعد عمومی مسئولیت را توجیه نموده و لزوم مطالعه جدا گانه را تایید می‌کند.
مسئولیت حرفه‌ای بعنوان شاخه‌ای از مسئولیت مدنی مورد مطالعه قرار می‌گیرد؛ بنابراین این مسئولیت منصرف از مسئولیت‌های کیفری و انتظامی شاغلین حرفه‌ای بوده و تنها به مسئولیت مدنی این افراد اعم از مسئولیت مدنی قهری و قراردادی می‌پردازد.
در اصطلاح مسئولیت حرفه ای، “حرفه‌ای بودن” نه صفتی برای مسئولیت است و نه حتی صفتی برای شخص مسئول. در واقع حرفه‌ای بودن شخص مسئول به معنای تبحر و مهارت ایشان و در مقابل “آماتور” بودن نیست؛ بلکه مراد شغل شخص مسئول است، از این رو در آثار برخی حقوقدانان از “مسئولیت حرفه‌ای” و “تقصیر حرفه ای” به “مسئولیت شغلی” و “تقصیر شغلی” نیز تعبیر شده است (کاتوزیان، ۱۳۸۶،ص۹۳).
قبلاً اشاره شد که حقوق ایران با مسئولیت حرفه‌ای چندان آشنا نیست و در تالیفات حقوقدانان ایرانی تا کنون به این امر پرداخته نشده است و تنها به هنگام بحث راجع به مسئولیت یک شغل خاص به این نکته بسنده شده است که مسئولیت مدنی این شغل (مثلاً وکیل یا دلال و….) را باید تحت عنوان کلی تری بنام مسئولیت حرفه‌ای جستجو کرد. بنابراین تعریفی از مسئولیت حرفه‌ای در تالیفات فارسی به دست نیامده لکن با توجه به مطالبی که تا کنون ذکر شده و آن چه در ادامه خواهد آمد می‌توان مسئولیت حرفه‌ای را به” مسئولیت شاغلین (هر حرفه خاص) به جبران خسارات ناروایی که در راستای انجام امورات شغلی خود به دیگران وارد نموده اند” تعریف نمود. از آنجایی که در حوزه پزشکی، سقط جنین یک عمل مربوط به حرفه خاص پزشکی می‌شود از این باب ممکن است مسئولیت حرفه‌ای شامل پزشکی شود که مرتکب سقط جنین شده است زیرا همان طور که گفته شد سقط جنین از جمله تخلفات حرفه پزشکی می‌باشد.
۳-۲-۲- انواع مسئولیت پزشکی
در نظام حقوقی اسلام که منبع اصلی حقوق موضوعه ایران است، مفهوم قاعده فقهی «لاضرر و لاضرار» این است که هیچ کس نباید به دیگری زیان برساند و هیچ ضرری نباید جبران نشده باقی بماند.
ایراد ضرر و زیان به دیگری از نظر شرعی، اخلاقی و حقوقی مذموم است و وارد کننده ضرر و زیان در هر حال مسئول جبران خسارت وارد شده است. این مسئولیت در زندگی فردی و اجتماعی دارای صور مختلفی است. گاه مسئولیت در پیشگاه خداوند و در برابر وجدان خویش است که به آن مسئولیت اخلاقی می‌گویند و گاهی ممکن است طبق شرایطی، مسئولیت در برابر حقوق موضوعه باشد که به آن مسئولیت قانونی می‌گویند.
مسئولیت قانونی به دو نوع مسئولیت مدنی و جزایی تقسیم می‌گردد. که در مسئولیت مدنی متضرر از خسارت افراد هستند در حالی که متضرر از جرم در مسئولیت جزایی جامعه می‌باشد.
از طرفی ممکن است مسئولیت در حرفه‌ای خاص مورد نظر باشد که در این صورت چنانچه فردی از اعضای آن صنف، از روش علمی و فنی متعارف و منطبق با اصول مسلم حرفه‌ای آن شغل یا مقررات صنفی آن حرفه تجاوز نماید موجب مسئولیت انتظامی وی می‌گردد که در این صورت بر حسب نوع تخلف، به مجازات‌های انتظامی قانونی محکوم می‌گردد. به عنوان مثال، در حرفه پزشکی، قواعد و مقرراتی وجود دارد که رعایت آن از طرف پزشکان الزامی است و در صورت تخلف از این قواعد و مقررات، به موجب آیین نامه انتظامی نظام پزشکی به مجازاتهای مقرر محکوم می‌گردند؛ به این مسئولیت که ناشی از تقصیر انضباطی می‌باشد مسئولیت حرفه‌ای یا انضباطی می‌گویند. شایان ذکر است که در این زمینه ممکن است فردی مرتکب فعل یا ترک فعلی گردد که با توجه به نتایج حاصله، هم مسئولیت مدنی و جزایی به دنبال داشته باشد. (عباسی، ۱۳۸۹،ص۴۶)
در رابطه با سقط جنین نیز، پزشک علاوه بر مسئولیت کیفری، مسئولیت مدنی دارد زیرا مسئولیت کیفری پزشک در قانون مجازات مشخص است که برای سقط جنین باید دیه در نظر گرفته شود که این مسئله مصداقی از مسئولیت کیفری ساقط کننده جنین می‌باشد در رابطه با مسئولیت مدنی نیز باید به عناوین کلی مسئولیت توجه کرد.
۳-۲-۳- مسئولیت کیفری و مسئولیت انتظامی
در هر جامعه‌ای انجمن ها، اتحادیه ها، کانون ها و سازمان‌های صنفی و حرفه‌ای که متشکل از اجتماع افرادی هم فکر و یا کسانی که دارای شغل و عنوان واحد هستند به وجود می‌آید که هدف از تشکیل آن، حفظ منافع صنفی و حرفه‌ای افراد و یا حمایت شغلی و اجتماعی از آنها می‌باشد. بعضی از این تشکل ها بر حسب اهمیت و به منظور حفظ شئون اجتماعی اعضا، قواعد و مقرراتی وضع و به مورد اجرا می‌گذارند و برای تخلف از این مقررات هم عکس العمل و ضمانت اجراهایی پیش بینی می‌کنند و گاهی هم قانونگذار دخالت نموده و کیفرها و تنبیهاتی در نظر می‌گیرد.
این نوع تخلفات را به طور کلی تقصیرات اداری یا تخلفات انتظامی می‌گویند. بدین ترتیب، نقض مقررات صنفی به وسیله یک فرد از افراد آن صنف تخلف انتظامی محسوب می‌گردد. به عبارتی دیگر، تخلفاتی که اعضای هر جمعیت و یا انجمن به مناسبت حیثیت و شغل و مقام وظیفه اداری یا حرفه‌ای خود مرتکب می‌شوند بر حسب مورد و اهمیت متفاوت بوده و به همین علت هم واکنشهای در برابر آن متفاوت است.
بنابراین ارتکاب تخلف حرفه‌ای موجب مسئولیت انتظامی می‌گردد که به آن مسئولیت شغلی، صنفی، حرفه‌ای، انضباطی و یا مسئولیت ناشی از تخلف انتظامی می‌گویند. مانند مسئولیت وکیل در دفاع از دعاوی، مسئولیت دادرس در صدور حکم و مسئولیت پزشک در معالجه و عمل جراحی.
مسئولیت انتظامی یکی از صور مسئولیت است که نسبت به سایر صور مسئولیت؛ مسئولیت مدنی، کیفری و اداری، رابطه بسیار نزدیکی با مسئولیت اداری می‌پندارند، اما وجه تمایز مسئولیت اداری و انتظامی را می‌توان این نکته پنداشت که مسئولیت اداری ناشی از تخلفات اداری کارمندان دولت می‌باشد و مسئولیت انتظامی ناشی از تخلفات انضباطی افراد مربوط به یک صنف خاص، در امور اداری مستخدم دولت ممکن است مرتکب سه نوع جرم و تقصیر گردد که عبارتند از:
جرم عمومی که موجب مسئولیت کیفری مرتکب می‌گردد.
جرایم مختص به مستخدمین دولت.
تقصیرات انضباطی.
بنابراین جرایمی که فرد مرتکب می‌شود اعم از اینکه جرم مزبور جرم عمومی باشد یا جرم مختص به حرفه‌ای معین و یا تخلف انضباطی، موجب مسئولیت وی می‌شود و بر حسب نوع مسئولیت، مجازات یا محکوم به جبران خسارات وارده می‌گردد. (عباسی، ۱۳۸۹،ص۴۸)
عموماً سقط جنین از جمله مواردی است که اشخاص عادی نمی توانند آن را به راحتی انجام دهند هر چند در برخی مواقع توسط پدر و مادر و بدون دخالت شخص خارجی انجام می‌شود ولی عموماً باید گفت که سقط جنین با دخالت یک پزشک انجام می‌شود که می‌توان در این رابطه به این نکته اشاره کرد که در قوانین مربوط به پزشکی در رابطه با این اعمال پزشکان مواردی مقرر شده است که پزشکان را مسئول اعمال جنایتکارانه خود می‌دانند از همین رو باید گفت که در یک عمل سقط جنین اگر خود شخص پزشک حضور داشته باشد به عنوان شخص مسبب یا مباشر در انجام فعل سقط جنین مشمول مسئولیت می‌شود و باید از عهده عمل خود بر آید.
۳-۳- والدین
در رابطه با مسئولیت والدین در رابطه با قتل جنین توسط پدر و مادر باید به این نکته اشاره کرد که قانونگذار در قوانین آمره به این امر اذعان کرده است که مسئولیت والدین در جرایم فرزندکشی و سقط جنین شامل مسئولیت کیفری می‌شود. به همین لحاظ در این بحث به مسئولیت والدین با رویکرد توجه به قوانین آمره می‌پردازیم. ولی قبل از توضیح این مسئله باید خاطر نشان کرد که پدر و مادر از باب خسارت و تسبیب در ایجاد ضرر مسئول هستند و ممکن است براساس اصول حاکم بر مسئولیت مدنی مجازات شوند به طوری که باید گفت بررسی ارکان مسئولیت مدنی والدین از جمله مسائلی است که در این باره تحقیقی تا کنون انجام نشده است ولی باید گفت که ارکان مسئولیت مدنی والدین همانند اصول کلی مسئولیت مدنی می‌باشد که نکته متفاوتی با مسائل گفته شده ندارد لذا از طرح آن خودداری می‌شود و به مسئولیت کیفری پرداخته می‌شود.
۳-۳-۱- مسئولیت مدنی والدین